เหตุเกิดเมื่อปี 2471

โดย อาจารย์อายะดา กีรินกุล–เขียนในนามของเพื่อนร่วมชั้นปี 2471
(ตีพิมพ์ซ้ำจาก “อนุสรณ์ 120 ปี กุลสตรีวังหลัง–วัฒนาวิทยาลัย”)

ขั้นปี 2471 เมื่อเรียนสำเร็จชั้นมัธยมบริบูรณ์หญิงใน พ.ศ. 2469 ก็เหมือนชั้นอื่นๆที่สำเร็จมาก่อน การสอบมัธยมปีที่ 6 หรือมัธยมบริบูรณ์หญิงได้แล้วก็เป็นเสร็จสิ้นการเรียนหนังสือจริงๆ ถ้าจะศึกษาต่อก็เป็นอาชีวะทางครูหรือการเรือนเท่านั้น ถ้าไม่เรียนอาชีวะก็ต้องอยู่เฉยๆ หรือทำงาน แต่คนอายุ 15 – 16 ใครจะจ้างไว้ทำงาน ก็ต้องหาอะไรทำไปพลางๆก่อน เราชาววัฒนายังโชคดีที่โรงเรียนมีวิชาให้เรียนต่อคือวิชาบัญชีและวิชาพิมพ์ดีดภาษาอังกฤษ กับหัดทำลูกไม้ติดริมเสื้อที่เรียกว่า table lace นักเรียนส่วนมากจึงอยู่เรียนต่อไป เราเรียนวิชาพิเศษนั้นตลอดปี 2470 พอถึงปลายปี มิสแอลลินวูดก็แจ้งให้ทราบว่าปีหน้า คือ พ.ศ. 2471 จะลงมือเรียนหนังสือจริงจังเหมือนเมื่อมัธยม 6 เพราะ “กระทรวงธรรมการ” อนุญาตให้นักเรียนหญิงสอบข้อสอบมัธยม 8 ที่เรียกว่า “มัธยมบริบูรณ์ชาย” ได้

พอโรงเรียนเปิดในเดือนพฤษภาคม เราก็พบกับวิชาใหม่ ครูใหม่ หลายวิชา หลายท่าน เราได้เริ่มเรียนภาษาฝรั่งเศส มีมิสคานีฟเป็นผู้สอน เราท่อง voici, voila, le chien, le chat ฯลฯ และมิสคานีฟยังสอน “กายบริหาร” หรือพลศึกษาด้วย เรากระโดด “Toe, heel, toe, kick! Toe, heel, toe, kick!” อยู่ประมาณสองเดือน ท่านก็กลับประเทศของท่าน ทางโรงเรียนก็เปลี่ยนวิชาเลือกเพราะหาครูแทนไม่ได้ จึงไปเรียน Heat, Light and Sound มีนายกี่ ศุนวัต (หลวงกีรติวิทโยฬาร) ผู้สำเร็จวิชาวิทยาศาสตร์จากประเทศอังกฤษใหม่ๆมาสอน ในห้องเรียนมีตู้ไม้ใบเล็กๆสำหรับเก็บเครื่องมือ อาทิ test tubes, Benson burner, กล้องจุลทรรศน์ ฯลฯ ครูผู้สอนต้องมัขันติวิริยะมาก เพราะนักเรียนชั้นนี้ไม่มีพื้นความรู้ด้านวิทยาศาสตร์กี่มากน้อยเลย ตำราที่ใช้เรียนเป็นภาษาอังกฤษ พิมพ์ตัวเล็กๆ เราเรียนรู้ถึง latent heat, prism, tuning fork ฯลฯ เพื่อพิสูจน์ว่า Water is bad conductor of heat ท่านเอาน้ำแข็งก้อนเล็กๆ เช็ดด้วยผ้าขนหนูให้แห้ง ลงบรรจุใน test tube ที่มีน้ำ แล้วใช้ไม้ก๊อกอุดไว้ หันปลายตรงข้ามไปลนไฟจาก Benson burner ปรากฏว่าขณะที่หลอดแก้วปลายหนึ่งน้ำเดือดปุดๆ แต่น้ำแข็งอีกปลายหนึ่งยังอยู่ ไม่ละลาย ข้อพิสูจน์นี้จริงทีเดียว แล้วเราก็เปิดหลอดแก้วเอาน้ำแข็งมากินเสีย ครูถอนใจใหญ่ ท่านคงสงสัยเหลือเกินว่า ความสนใจแค่นี้จะช่วยให้เรียนจนสอบได้หรือ และจะคุ้มกับแรงที่ท่านลงทุนเดินทางมาสอนหรือไม่

วิชาคณิตศาสตร์ เลข และ algebra เคยเรียนมาแล้ว ปีนี้มาต่อยากขึ้นไป แต่ geometry นี่มันอะไรกันหนอ มีแต่ lines, angles, adjacent angles, corollary มิสแอลลินวูดชอบคนว่องไว เวลาแบ่งเส้นตรงต้องใช้วงเวียนขีดให้เสร็จ ไม่ใช่ย้ายไปย้ายมา เราก็พยายามทำให้ถูกใจ ส่วนวิธี prove นั้นเข้าใจบ้าง ไม่เข้าใจบ้าง ก็ต้องท่องจำเอา สมบุญ ปัทมทัตต์ ท่อง Theorem 5: “Angle ABC equals angle ABC เอ๊ย ไม่ใช่ ABC equals ABC” พลางยกมือขึ้นลบอากาศอยู่ไปมา “แหม่มขา ให้เรียนไปทำไม ถ้าจะเรียนไว้ตัดไม้ทำกรอบรูปละก้อ ไปจ้างช่างร้านกระจกจะง่ายกว่าค่ะ เขาไม่วัดมุมผิดเหมือนเราหรอก”

วิชาประวัติศาสตร์ history, geography เคยเรียนนี่นา โอ..นี้พงศาวดารญี่ปุ่น Feudal System, Feudalism, Shogun, Samurai, Ainu “โธ่ มิสคิลแพททริกคะ พระเจ้าแผ่นดินประเทศสยามก็ลำดับไม่ไหวอยู่แล้ว นี่เอาของชาติอื่นมาให้เรียนอีก ล้วนแต่คำที่ไม่เคยได้ยินมาก่อนเลย”

วิชาภาษาไทย มีหนังสืออ่านวรรณคดี เรียงความ ร้อยกรอง ก็พอไหว เพราะเป็นภาษาของเราเอง แต่ไวยากรณ์นั้นช่างมากและยากเสียจริงๆ อักขรวิธี วจีวิภาค วากยสัมพันธ์ ฉันทลักษณ์ ถึงบทคำแผลงก็ท่องขึ้นใจเป็นหน้าๆ ยีงอีกคำนาม สรรพนาม กิริยา กิริยาวิเศษณ์ คุณศัพท์ สันธาน บุรพบท อุทาน ที่จำได้ไม่ลืมคือกิริยาในสภาวมาลา To swim is a good exercise. หนังสือวรรณคดีอิลราชคำฉันท์ก็ท่องจำตอนที่ไพเราะ และนำมาท่องพร้อมๆกันนอกเวลาเรียน นิราศนรินทร์ก็จำได้ทั้งเล่มเพราะไพเราะนักหนา เวสสันดรชาดกอ่านยาก เพราะมีคาถาบาลี ทำให้อ่านตะกุกตะกัก คุณครูหลวงสำเร็จวรรณกิจอุตส่าห์นั่งเรือจ้างมาสอนตั้งแต่เช้าหลังจากนมัสการแล้ว สัปดาห์ละหลายวัน วันหนึ่งท่านสอนให้แต่งกลอนสุภาพเป็นทำนองพรรณนาโวหาร พร้อมทั้งยกตัวอย่างกลอนพรรณนาวัด พร้อมทั้งยกตัวอย่างกลอนพรรณนาวัดโพธิ์ว่า

“โอ้วัดโพธิ์เป็นวัดกษัตริย์สร้าง ไม่รกร้างรุ่งเรืองดังเมืองสวรรค์”
แล้วท่านก็นำวรรคแรกเขียนไว้บนกระดานดำให้นักเรียนช่วยกันแต่งใหม่ บัญชี คิวรีเปอล์ต่อได้เด็ดขาดว่า
“โอ้วัดโพธิ์เป็นวัดกษัตริย์สร้าง แลสล้างกิ่งโพธิ์โชว์ไสว”
พอเสียงหัวเราะเงียบลงแล้ว ก็มีเสียง “คิก คิก” ดังเดี่ยวขึ้นมาอีก ม.ร.ว. สืบศักดิ์ ทวีวงศ์ น่ะเอง เธอมักหัวเราะส่งท้ายเป็นอุทานสร้อยบทเสมอ
วิชาภาษาอังกฤษ จัดว่าเบาใจที่สุดในวิชาทั้งหลาย มิสทแวลเกอร์สอนอย่างครูที่มีใจจดจ่อจริงๆ ตรวจแก้งานของนักเรียนอย่างถี่ถ้วน และให้ไปลอกลงสมุดใหม่มาให้ดูทุกครั้ง Gray’s Elegy เป็นโคลงหลายสิบบท บทที่ 14 ว่า

“Full many a gem of purest ray serene,
The dark unfathomed caves of oceans bear:
Full many a flower is born to blush unseen,
And waste its sweetness on the desert air.”

ต้องท่องเอาไว้เพราะเป็นบทที่ไพเราะและมีชื่อเสียงที่สุดของโคลงเรื่องนี้ ทุกบทจะต้อง paraphrase ใครถอดความได้ดีที่สุดก็จะได้ลุกขึ้นอ่านให้เพื่อนทั้งห้องฟัง หนังสือ Treasure Island ก็ต้องทำ synopsis ทุกบทเหมือนกับยังเห็นภาพติดตาติดใจอยู่ เช่นภาพโจรสลัดที่มีขาข้างเดียว ภาพเด็กถูกมีดปักแขนข้างหนึ่งตรึงไว้กับเสากระโดงเรือ ภาพเรือเกยตื้นเอียงเป็นมุม 45 องศา หนังสือเรื่องสั้นเรื่อง The Gold Bug แล้วก็มาถึงคำ humbug ครูบอกว่าคำนี้แปลว่าไม่จริง หรือเหลวไหล หรือบ้า ครูเล่าเรื่องประกอบว่า นิสิตมหาวิทยาลัยหมู่หนึ่งอยากจะล้ออาจารย์ที่สอนเรื่องแมลง จึงไปเก็บซากแมลงมาหลายๆชนิด แล้วเลือกอวัยวะส่วนต่างๆมาต่อกันเป็นแมลงชนิดใหม่ขึ้น เมื่อประกอบขึ้นเป็นตัวแล้วก็ไปให้อาจารย์ดู ถามว่าเป็นแมลงอะไร และพวกเขาเก็บได้จากนาตรงโน้น อาจารย์มองดูก็รู้ทันที แต่แสร้งทำเป็นพิจารณาแล้วถามว่า

“Was if humming when you saw it?”
นิสิตร้องพร้มกันว่า “Yes, sir.” และนึกว่าอาจารย์คงติดกับที่เขาวางดักไว้แน่ อาจารย์ก็ตอบว่า
“In that case, it must be a humbug.”
สำหรับเรา แต่นั้นมา humbug ก็ติดอยู่ในคำพูดเสมอ ทำให้มิสทแวลเกอร์เอือมระอายิ่งนัก

เหล่านี้คือวิชาที่เรียนตามหลักสูตรสำหรับสอบไล่
นอกจากนั้นก็มีวิชาขับร้องเพลงภาษาอังกฤษ เป็นเครื่องผ่อนคลายความตึงเครียดอย่างดี และอีกวิชาหนึ่งที่ขาดไม่ได้คือพระคัมภีร์ มิสแอลลินวูดสอนตอนเช้าหลังนมัสการในวันที่ครูภาษาไทยไม่มา เราเรียนกิตติคุณมัดธาย วันหนึ่งครูถามว่า

“What is the other name of Levi (ลีไว) แม่ศรีประไพ?”
ศรีประไพ ตัณฑ์ไพโรจน์ ลุกขึ้นตอบว่า “Levi (เลวี)” ไม่มีเสียงหัวเราะ เพราะทุกคนกลัวครูอย่างยิ่ง

เดือนตุลาคมเป็นเวลาปิดภาค นักเรียนอยู่บ้านได้ตลอดเดือน แต่ปีนี้ชั้นปี 2471 ต้องอยู่เรียนสองสัปดาห์เพราะจะต้องเร่งให้ทันหลักสูตร ครูผู้สอนก็อุตส่าห์มาเพราะร้อนใจกันทุกคน มีคนไม่ร้อนก็คือเรานักเรียนนั่นเอง แต่ก็ยอมเรียนแต่โดยดี เรามีบริเวณโรงเรียนอันกว้างใหญ่เป็นของเราชั้นเดียวสำหรับวิ่งเล่น เวลาซักรีดเสื้อผ้าก็เป็นเวลาพักผ่อนอีกระยะหนึ่ง อนงค์ อิศรภักดี ชวนให้โต้วาทีเรื่อง “เท้าสำคัญแก่คนมากกว่าหัว” โดยมีตัวเขาเองเป็นฝ่ายเสนอ ใครเป็นหัวหน้าฝ่ายค้านนั้นจำไม่ได้ แต่ทุกคนที่เหลือรวมกันเป็นฝ่ายค้านหมด ก็จะมีใครเห็นเหมือนเขาล่ะ เมื่อโต้ตอบไปมาตามกติกาแล้ว เขาก็ปล่อยทีเด็ดออกมาว่า “หัวน่ะถ้าตัดเสีย คนก็จะกลายเป็นผี ส่วนเท้าถึงจะตัดเสีย ก็ไม่ทำให้คนเป็นผี ยังเป็นคนอยู่ หัวซิร้าย เป็นตัวการใหญ่ เป็นต้นเหตุให้เปลี่ยนจากคนเป็นผี ไม่ทำให้คนเป็นคนอย่างอวัยวะอื่น”

อือ! นี่เขาเรียกว่าลอจิก! พูดสมกับเป็นลูกสาวผู้พิพากษา ฝ่ายกฤษณา มฤคทัต ก็ชอบสร้างปริศนา เช่น วันหนึ่งเขาปล่อยข่าวว่า “รู้ไหม ในโรงเรียนนี้มีคนเป็นมาเลเรีย”
เสียงหลายเสียงถามขึ้นพร้อมกันว่า “ใคร” กฤษณาตอบว่า “ไม่บอก” เป็นเสียยังงี้

พักไม่ทันหายเหนื่อย พอเดือนพฤศจิกายน โรงเรียนก็เปิดให้เรียนต่อไปอีก วิชาทั้งหมดเพิ่งเริ่มเรียนปีนี้จึงต้องเร่งหน่อย เวลานั้นต่างก็อายุยังอยู่ในเกณฑ์สิบ ยังมีแรงมาก สมองไม่สู้จะได้ฝึกฝนนัก แต่ก็ยังมีที่ว่างรับวิชาไว้เกือบเต็ม คริสตมาสผ่านไป เดือนมกราคม กุมภาพันธ์ ครูก็เร่งทบทวนวิชาให้ ขณะนี้ร่างกายเราเริ่มทรุดโทรม เป็นไข้หวัดกันจนซูบผอม สมองก็อิ่มเต็มเหมือนฟองน้ำที่ไม่อาจรับน้ำได้อีกแล้ว กลางคืนก่อนนอน มิสแอลลินวูดให้อธิษฐานพร้อมกันในห้องของท่าน เวลานี้แทบจะรอให้ถึง “อาเมน” ไม่ไหว

“กระทรวงธรรมการ” ส่งกรรมการมาสอบอ่านไทยและอังกฤษล่วงหน้าไว้ก่อน ข้าพเจ้าสอบอ่านไทยต่อจาก คุณพี่สงัด จันทรสมบูรณ์ ข้าพเจ้าแอบฟังอยู่ข้างประตู ได้ยินเสียงพี่สงัดอ่านโคลงสี่เสียงหวานไพเราะ พอถึงเวรข้าพเจ้าก็อ่านเสียงหวานตามตัวอย่างไปด้วย คงทำให้คะแนนสูง แต่ครั้นมาอ่านร่ายยาวเวสสันดร ข้าพเจ้าลืมเสียงตัวอย่าง เลยอ่านเสียงห้าวลง ซ้ำยังอ่าน “เมาะ” เป็นสำเนียงภาษาไทย ท่านกรรมการบอกถึงสองหนว่า “อ่านว่า ม่อ ม่อ” ส่วนสอบอ่านภาษาอังกฤษนั้นมีกรรมการฝรั่งมาสอบ รู้สึกว่าง่ายกว่าภาษาไทย

สอบไล่ ก็ใช้ห้องเรียนนั้นเองเป็นสถานที่สอบ ไม่ต้องเดินทางไปสอบรวมกับใคร เพราะเราเป็นโรงเรียนหญิงโรงเรียนเดียวที่เข้าสอบ กระทรวงจึงกรุณาส่ง นายสวัสดิ์ สุมิตร (หลวงสวัสดิ์สารสาตรพุฒิ) และนายกีฬา พรรธนะแพทย์ มาคุมสอบ เมื่อถึงเวลา algebra ผู้ควบคุมมายืนดู รวงทอง จันทพิมพะ คงจะสนใจในข้อที่เขาเลือกทำ เมื่อออกมานอกห้องสอบ เขาบอกเราว่า “ฉันว่าข้อนั้นง่ายหน่อย” พอถึงวิชายีออ มีข้อหนึ่งว่า “มุมในครึ่งวงกลมเป็นมุมฉาก”

จริงซี! กี่มุมๆก็ฉากทั้งนั้น เลยขีดมุมฉากเต็มไปหมด มองดูเหมือนพัดญี่ปุ่น แต่พิสูจน์ไม่ได้

เรื่องวิชาคำนวณนี้ สำหรับศรีประไพ ตัณฑ์ไพโรจน์ บุญยิ่ง เจริญยิ่ง ระรวย วิโรจน์ศิริ ม.ร.ว.สืบศักดิ์ ทวีวงศ์ บัวชม อินทพันธุ์ สุดจิตต์ ช่วงสุวณิชย์แล้ว ไม่หวั่นไหวเลย แน่นอนราวกะเสาตะลุง พอถึงวิชาไวยากรณ์ไทย อนงค์และข้าพเจ้าไปยืนดูหนังสือที่ “สวนครูมาย” ข้าพเจ้าว่า “เสี่ยงเอานะเปิดได้หน้าไหนท่องหน้านั้น” เปิดไปพบคำสันธานเลยท่องไว้ทุกชนิด ก็มีข้อสอบออกมาจริงเสียด้วย คือให้แต่งประโยคให้มีสันธาน ครั้งถึงวิชาเขียนและแปลอังกฤษก็ปรากฏว่ามาจาก Treasure Island ประพิธ กุวานนท์ยิ้ม เมื่อมีคำ vegetables และพวกเราได้คะแนนเต็มหลายคน วิชาประวัติศาสตร์ญี่ปุ่นก็มี Feudal Lords จำได้เพราะเป็นคำใหม่และสะกดยาก

เมื่อสอบเสร็จแล้วโรงเรียนก็ยังไม่ปิด นักเรียนปี 2471 ยังมีงานต้องทำอีกก่อนจะจากไป อาทิ เตรียมหนังสือพิมพ์ประจำปี ซึ่งส่วนมากนักเรียนสำเร็จปีนั้นๆเป็นผู้เขียน รวงทอง จันทะพิมพะประพันธ์คำฉันท์เป็นบทลาจะช่วยศรีประไพแต่ง “อาหะเหม็ดคำฉันท์” ซึ่งเป็น master piece ของหนังสือ คุณสืบศักดิ์และสุดจิตต์ช่วยขัดเกลากลอนโคลงของใครต่อใครให้ไพเราะยิ่งขึ้น นอกจากหนังสือ เราต้องซ้อมแสดงละครจุลอุปรากรเรื่องซินเดอเรลลา เตรียมทั้งเสื้อผ้าละคร และที่จะสวมในงานรับ Diploma ของโรงเรียน งานนนี้มิสทแวลเกอร์เหน็ดเหนื่อยกว่าใครหมด เพราะเป็นผู้ฝึกซ้อมเพลงลา และเพลงละคร รวมทั้งควบคุมการตัดเสื้อผ้าของผู้แสดงซึ่งมีจำนวนไม่น้อยเลย

งานปีผ่านไป เข้ากลางเดือนเมษายน จึงมีประกาศผลสอบไล่มัธยมบริบูรณ์ชายว่า นักเรียนโรงเรียนวัฒนาที่เข้าสอบ 13 คนนั้น สอบได้ 12 คน ผู้ที่ยินดีและปลาบปลื้มที่สุดคงเป็นมิสแอลลินวูด เพราะท่านเที่ยวเดินบอกข่าวรอบโรงเรียน แม้แต่ “อาบี๋” ภารโรงทำความสะอาดโรงเรียน แหม่มก็ไปยืนบอกให้รับทราบด้วย

ส่วนพวกนักเรียนก็ดีใจเป็นที่สุดเหมือนกัน เพราะได้ผลสมความมุ่งหมายนำชื่อเสียงมาสู่โรงเรียนและตนเองด้วย ความสำเร็จทั้งนี้เนื่องมาจากความพยายามและความตั้งใจของครูและอาจารย์ที่สั่งสอนประสาทวิชามาตลอดตั้งแต่ประถมมาจนปีนี้ แม้นักเรียนจะมิได้เอาใจใส่เต็มที่ตลอดเวลา ครูก็ให้อภัย มิได้ถือโกรธ แต่เกลี้ยกล่อมชักชวนให้เรียนอีก พระคุณของท่านทำให้เราสอบผ่านมัธยม 8 ซึ่งเปรียบเสมือนด่านสำหรับผ่านเข้าไปเรียนในมหาวิทยาลัยในประเทศไทยได้ ข้าพเจ้าเป็นคนหนึ่งที่ใช้ประกาศนียบัตรฉบับนั้นและวิชาที่ได้เรียนมา พาตัวเข้าไปเรียนต่อในจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยจนได้ปริญญามาประดับตน นักเรียนชั้นปี 2471 ขอกราบครูอาจารย์ทุกท่าน ทั้งที่ได้วายชนม์จากไปแล้วและที่ยังมีชีวิตอยู่ ด้วยความขอบพระคุณอย่างยิ่งไม่รู้ลืม ตราบเท่าชีวิตจะดับสูญไป